Những Nét Văn Hóa Đặc Trưng Trong Phong Tục Đón Tết Nhật Bản

Tết Nhật Bản, là dịp lễ quan trọng bậc nhất trong văn hóa Nhật, diễn ra từ ngày 1–3/1 dương lịch. Đây là thời điểm người Nhật tạm gác công việc, hướng về gia đình, thanh lọc tâm trí và đón vị thần năm mới Toshigami. Không giống không khí náo nhiệt của nhiều quốc gia châu Á, Tết Nhật Bản phong tục mang tinh thần trang nghiêm – tối giản – linh thiêng, thể hiện rõ triết lý sống của người Nhật: tôn trọng sự thanh sạch, hòa hợp và lòng biết ơn.

Không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo – văn hóa, Tết Nhật Bản còn là thời điểm thu hút lượng lớn du khách quốc tế tìm đến khám phá du lịch Nhật Bản. Đây là mùa lễ hội giúp du khách cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp truyền thống của xứ Phù Tang: những con phố yên bình, các đền chùa đông người đi lễ đầu năm, cửa hàng trang trí Kadomatsu và bầu không khí trang trọng nhưng ấm áp. Với nhiều người yêu văn hóa Á Đông, việc trải nghiệm du lịch Nhật Bản dịp tết là cơ hội hiếm có để sống trong không gian đậm chất tâm linh, tìm hiểu đời sống tinh thần và những phong tục được gìn giữ hàng trăm năm của người Nhật.

Oosouji – tục dọn dẹp nhà cửa cuối năm

Người Nhật tin rằng năm mới chỉ thực sự tốt đẹp khi con người chuẩn bị một không gian sạch sẽ, gọn gàng và tinh khiết. Vì vậy, vào cuối tháng 12, mọi gia đình thực hiện Oosouji – nghi lễ đại dọn dẹp mang tính biểu tượng sâu sắc. Đây không chỉ là hoạt động dọn vệ sinh thông thường, mà là một nghi thức “thanh lọc toàn diện”, được thực hiện một cách tỉ mỉ và có trình tự rõ ràng.

Trong Oosouji, mọi người sẽ:

• Lau dọn toàn bộ nhà cửa, trần nhà, cửa sổ, tường và sàn gỗ
• Đánh bóng đồ nội thất, dọn kho, xử lý đồ hỏng, vật phẩm cũ
• Vệ sinh cơ quan, trường học, công ty như một phần của trách nhiệm tập thể
• Làm sạch khu vực sân vườn, ban công, lối vào nhà – nơi Thần Toshigami được tin là sẽ đặt chân đến đầu tiên

Ý nghĩa sâu xa của Oosouji:

• Xua đuổi điều xấu, vận hạn và năng lượng tiêu cực của năm cũ
• Thanh lọc tâm hồn để bước sang năm mới với trạng thái tinh khiết
• Chuẩn bị không gian trang trọng để đón thần Toshigami ban phước
• Tạo cảm giác khởi đầu tươi mới, thúc đẩy tinh thần sống tối giản – gọn gàng đúng phong cách Nhật

Không chỉ nhà ở, mà các cửa hàng, doanh nghiệp và thậm chí cả đền chùa cũng tiến hành đại dọn dẹp trước Tết. Du khách trải nghiệm du lịch Nhật Bản dịp cuối năm có thể dễ dàng bắt gặp cảnh mọi người tổng vệ sinh đồng loạt – thể hiện tinh thần kỷ luật và ý thức cộng đồng mạnh mẽ.

Oosouji là một trong những phong tục quan trọng nhất của Tết Nhật Bản, minh chứng cho triết lý sống coi trọng sự sạch sẽ, ngăn nắp và chu đáo – những giá trị đã trở thành bản sắc văn hóa của người Nhật.

Trang trí nhà cửa bằng Kadomatsu & Shimenawa

Kadomatsu – biểu tượng mời Thần Năm Mới

Kadomatsu là bộ trang trí bằng tre – thông – dây rơm đặt trước nhà, thường từ ngày 28/12 đến 7/1. Người Nhật tin rằng Kadomatsu là nơi thần Toshigami trú ngụ khi đến thăm từng gia đình. Bộ Kadomatsu thường được làm thành đôi, đặt hai bên lối vào để tạo thành “cổng chào” cho Thần Năm Mới. Sự kết hợp giữa tre và thông mang tính biểu tượng rất sâu sắc: tre thẳng đứng tượng trưng cho tinh thần kiên cường, còn thông – loại cây xanh quanh năm – biểu trưng cho sự trường tồn và thịnh vượng.

Kadomatsu không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn phản ánh triết lý của người Nhật: dù cuộc sống hiện đại thay đổi, lòng tôn kính với thần linh và thiên nhiên vẫn còn nguyên vẹn. Khi đi du lịch Nhật Bản dịp năm mới, du khách có thể bắt gặp Kadomatsu ở khắp nơi – từ nhà dân, cửa hàng, khu phố đến các tòa nhà lớn, tạo nên bầu không khí trang trọng và linh thiêng.

Ý nghĩa:

• Tre: sự kiên cường và tinh thần vượt khó
• Thông: may mắn, trường tồn và sinh khí mới
• Dây rơm: kết nối giữa thần linh – con người, biểu tượng của sự tinh sạch

Shimenawa – vòng dây linh thiêng xua đuổi tà khí

Shimenawa là dây thừng đan từ rơm, treo trước cửa nhà hoặc cổng đền. Không chỉ là vật trang trí, Shimenawa đánh dấu “ranh giới linh thiêng”, nơi được thanh lọc để thần linh có thể an nhiên trú ngụ. Dải giấy trắng zigzag treo kèm Shimenawa gọi là “shide”, biểu trưng cho sự thanh sạch tuyệt đối trong tín ngưỡng Thần đạo.

Vai trò của Shimenawa:

• Xác định ranh giới giữa thế giới con người và thần linh, nhắc nhở con người sống đúng mực
• Ngăn tà khí, giúp bảo vệ gia đình khỏi điềm xấu trong năm mới
• Thu hút năng lượng tốt lành theo quan niệm Shinto cổ truyền
• Thể hiện truyền thống Shinto Nhật Bản, nơi con người tôn kính thiên nhiên và các vị thần bản địa (Kami)

Với du khách, việc nhìn thấy Shimenawa treo trước các cửa hàng, đền thờ hay nhà dân trong dịp Tết Nhật Bản là một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy Nhật Bản bước vào mùa lễ hội linh thiêng nhất trong năm.

Lễ Joya no Kane – tiếng chuông xua tội lỗi năm cũ

Đêm 31/12, chùa Phật giáo trên khắp Nhật Bản thực hiện lễ Joya no Kane, đánh 108 tiếng chuông tượng trưng cho 108 phiền não của con người theo triết lý Phật giáo. Nghi lễ này không đơn thuần là âm vang của chuông chùa, mà là khoảnh khắc mang tính thanh lọc, giúp con người buông bỏ mọi muộn phiền, tội lỗi và lo âu tích tụ suốt một năm dài.

Các ngôi chùa lớn như Chion-in, Zōjō-ji hay Sensoji thu hút hàng nghìn người dân và du khách quốc tế đến tham dự. Âm thanh vang vọng của mỗi tiếng chuông được người Nhật tin rằng có khả năng:

• Xua tan tội lỗi và phiền muộn còn vương lại của năm cũ
• Gột rửa những “bụi bặm tinh thần” để tâm hồn trở nên sáng suốt
• Giúp con người bước vào năm mới với sự an yên và tỉnh thức
• Gửi gắm lời cầu chúc về bình an, trí tuệ và sự thịnh vượng

Ở nhiều ngôi chùa, du khách có thể trực tiếp tham gia đánh tiếng chuông cuối cùng. Đây là trải nghiệm đặc biệt mà nhiều người đi du lịch Nhật Bản tìm đến vì cảm giác trang nghiêm và xúc động, nhất là khi tiếng chuông ngân dài hòa vào không khí se lạnh cuối năm. Đối với người Nhật, Joya no Kane là khoảnh khắc chuyển giao trọn vẹn nhất giữa cũ và mới – nơi tâm hồn được làm sạch để đón nhận một khởi đầu hoàn toàn mới.

Hatsumode – đi lễ chùa đầu năm

Hatsumode là hoạt động truyền thống đầu tiên trong năm của người Nhật: đến đền hoặc chùa cầu may. Đây không chỉ là một nghi thức tôn giáo, mà còn là khoảnh khắc mở đầu năm mới với sự trang nghiêm và hy vọng. Vào ngày 1/1, hàng triệu người Nhật đổ về các đền chùa lớn nhỏ để cầu bình an, bốc quẻ may mắn và gửi gắm lời nguyện cho một năm thuận lợi.

Các hoạt động phổ biến trong Hatsumode bao gồm:

• Bốc quẻ Omikuji để xem vận may đầu năm; nếu gặp quẻ xấu, người Nhật thường buộc quẻ lên cành cây trong chùa để hoá giải.
• Mua bùa Omamori, mỗi loại mang một ý nghĩa: sức khỏe, thi cử, tình duyên, an toàn khi di chuyển.
• Viết điều ước lên thẻ Ema, treo tại đền để gửi lời nguyện đến thần linh.
• Xin dấu ấn Goshuin – mộc đỏ thiêng liêng của đền chùa – như lời chứng cho chuyến hành hương đầu năm.

Những điểm Hatsumode nổi tiếng nhất thu hút cả người dân địa phương và du khách du lịch Nhật Bản gồm:

• Meiji Jingu – Tokyo: một trong những đền Shinto linh thiêng nhất, đón hơn 3 triệu người mỗi năm.
• Sensoji – Asakusa: ngôi chùa cổ nhất Tokyo, luôn rực rỡ trong không khí năm mới.
• Fushimi Inari – Kyoto: nổi tiếng với đường hầm torii đỏ bất tận, là điểm hành hương linh thiêng.

Đối với người Nhật, Hatsumode không chỉ là nghi lễ, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết gia đình. Các gia đình thường cùng nhau dậy sớm, mặc kimono hoặc trang phục đẹp, đi lễ, ăn món đầu năm và bắt đầu một năm mới trong sự hòa thuận. Chính điều này khiến Hatsumode trở thành một trong những phong tục đẹp nhất của Tết Nhật Bản, và là trải nghiệm không thể bỏ lỡ đối với bất kỳ ai muốn khám phá văn hoá Nhật sâu sắc.

Osechi Ryori – bữa ăn đầu năm mang ý nghĩa phúc lộc

Người Nhật chuẩn bị bộ món ăn Tết Osechi Ryori đựng trong hộp gỗ sơn mài Jubako – một loại hộp nhiều tầng được thiết kế cầu kỳ, tượng trưng cho sự sung túc và thành công. Bộ Osechi thường được chuẩn bị từ trước đêm giao thừa để cả gia đình có thể nghỉ ngơi trọn vẹn trong những ngày đầu năm, đúng với tinh thần “năm mới không làm việc nặng” theo truyền thống Nhật Bản.

Không chỉ đơn thuần là bữa ăn, Osechi Ryori còn là “ngôn ngữ biểu tượng” của văn hóa Nhật Bản, nơi mỗi món ăn đều mang theo lời chúc sâu sắc cho năm mới:

• Kombu → hạnh phúc và may mắn, vì tên gọi gợi âm giống chữ yorokobu (vui mừng).
• Tôm → trường thọ; lưng tôm cong như cụ già biểu tượng cho sống lâu trăm tuổi.
• Đậu đen Kuromame → chăm chỉ và sức khỏe; người Nhật tin ăn đậu đen giúp “làm việc siêng năng” trong năm mới.
• Kazunoko (trứng cá trích) → con cháu đông đúc và gia đình thịnh vượng.
• Datemaki → trí tuệ và thành công trong học tập, thi cử.
• Kamaboko → may mắn và sự bảo vệ; màu đỏ – trắng là màu truyền thống của năm mới.

Điểm đặc biệt ở Osechi là sự tỉ mỉ tuyệt đối: từ khâu chọn nguyên liệu, chế biến từng món đến cách bài trí trong hộp Jubako. Tất cả được sắp xếp theo quy tắc thẩm mỹ Nhật Bản, thể hiện sự tinh tế, sự cân bằng và lòng biết ơn đối với thiên nhiên.

Du khách trải nghiệm du lịch Nhật Bản dịp Tết Nhật Bản thường rất thích thưởng thức Osechi Ryori vì đây là cách nhanh nhất để hiểu triết lý sống của người Nhật: tối giản nhưng giàu ý nghĩa, trang nhã nhưng đầy chiều sâu tinh thần.

Có thể nói, Osechi Ryori không chỉ là bữa ăn mà là “cuốn sách văn hóa” thu nhỏ, chứa đựng toàn bộ tinh thần năm mới của người Nhật – đẹp, trang trọng và giàu biểu tượng.

Toshikoshi Soba – sợi mì trường thọ đêm giao thừa

Vào đêm 31/12, người Nhật ăn Toshikoshi Soba để tiễn năm cũ như một nghi thức chuyển giao quan trọng. Món mì này thường được chuẩn bị đơn giản với nước dùng thanh nhẹ, hành lá, rong biển hoặc tempura, nhưng lại mang một ý nghĩa tinh thần vô cùng sâu sắc đối với người Nhật.

Ý nghĩa truyền thống của Toshikoshi Soba:

• Sợi mì dài tượng trưng cho tuổi thọ, mang lời chúc sống lâu, khỏe mạnh và vững vàng trong năm mới.
• Mì dễ cắt, tượng trưng cho việc cắt bỏ những điều xui rủi, khó khăn của năm cũ, giải phóng năng lượng tiêu cực để bước sang giai đoạn mới nhẹ nhàng hơn.
• Kết cấu mềm của mì soba tượng trưng cho sự linh hoạt – một lời nhắc nhở rằng con người cần mềm mại, biết thích nghi để vượt qua thử thách.

Nhiều gia đình Nhật Bản chuẩn bị Toshikoshi Soba trước giờ giao thừa, cả nhà cùng quây quần thưởng thức trong không khí trầm lắng, đầm ấm. Đây là khoảnh khắc vừa giản dị vừa thiêng liêng, giúp mọi người cảm nhận rõ việc "khép lại cũ – mở ra mới". Đối với du khách du lịch Nhật Bản dịp cuối năm, trải nghiệm ăn Toshikoshi Soba vào đúng thời khắc chuyển giao mang đến cảm giác rất khác biệt: yên bình, chậm rãi và đầy tinh thần Nhật Bản.

Ngày nay, dù xã hội hiện đại bận rộn, phong tục ăn Toshikoshi Soba vẫn được duy trì rộng rãi trong mỗi gia đình Nhật. Nó trở thành một biểu tượng đẹp của Tết Nhật Bản – nơi món ăn không chỉ là thực phẩm mà còn là cầu nối giữa truyền thống, văn hóa và những mong ước tốt lành đầu năm mới.

Otoshidama – tục lì xì dành cho trẻ em Nhật Bản

Không giống Việt Nam, ở Nhật chỉ trẻ em được nhận lì xì và phong tục này gần như không thay đổi suốt hàng trăm năm. Otoshidama là một trong những nghi thức được trẻ em Nhật mong chờ nhất trong dịp Tết Nhật Bản bởi nó không chỉ mang ý nghĩa tài lộc mà còn là sự ghi nhận, lời chúc và niềm kỳ vọng từ người lớn.

Phong bao otoshidama-bukuro thường nhỏ và trang trí rất đẹp mắt. Người Nhật đặc biệt coi trọng hình thức, nên từng phong bao đều được lựa chọn kỹ càng với các họa tiết mang ý nghĩa may mắn:

• Mèo Maneki Neko – biểu tượng hút tài lộc
• Nhân vật anime dễ thương – tạo sự vui thích cho trẻ nhỏ
• Họa tiết truyền thống Nhật như sóng Seigaiha, hoa anh đào, Daruma
• Biểu tượng 12 con giáp theo năm

Không chỉ là việc tặng tiền, Otoshidama còn mang nhiều tầng ý nghĩa:

• Chúc trẻ mạnh khỏe, chăm ngoan và phát triển tốt trong năm mới
• Khích lệ tinh thần học tập, bởi nhiều gia đình quan niệm trẻ dùng tiền lì xì để mua dụng cụ học tập sẽ gặp may mắn
• Nuôi dưỡng ý thức quản lý tài chính từ nhỏ – trẻ thường được hướng dẫn cách tiết kiệm một phần tiền lì xì
• Tạo kết nối gia đình, vì quá trình trao – nhận Otoshidama luôn đi kèm lời khuyên, lời chúc và tình cảm ấm áp

Ngày nay, Otoshidama vẫn giữ nguyên vị thế quan trọng trong văn hóa Nhật dù cuộc sống hiện đại đã thay đổi nhiều. Đối với du khách du lịch Nhật Bản dịp Tết Nhật Bản, hình ảnh trẻ em mặc kimono đẹp đẽ, cầm phong bao Otoshidama với nụ cười rạng rỡ là một khoảnh khắc thể hiện rõ nét sự trong trẻo và ấm áp của năm mới Nhật Bản.

Nengajo – văn hóa gửi thiệp đầu năm

Nengajo là thiệp chúc mừng năm mới người Nhật gửi cho người thân, bạn bè, đồng nghiệp và đối tác như một cách thể hiện lòng biết ơn, sự trân trọng và lời chúc phúc đầu năm. Trong văn hóa Nhật Bản, việc gửi Nengajo không chỉ mang tính xã giao mà còn là biểu hiện của sự chu đáo và coi trọng các mối quan hệ.

Nengajo thường được thiết kế với những hình ảnh mang tính biểu trưng của năm mới như: 12 con giáp, mặt trời mọc, núi Phú Sĩ, hoa anh đào, Daruma hay hình minh họa phong cách Nhật hiện đại. Nhiều gia đình còn tự thiết kế Nengajo bằng hình ảnh của chính họ để gửi lời chúc cá nhân hóa.

Điều đặc biệt: Bưu điện Nhật Bản cam kết toàn bộ thiệp sẽ được chuyển phát đúng ngày 1/1, bất kể số lượng khổng lồ lên tới hàng trăm triệu tấm mỗi năm. Đây là minh chứng cho sự chỉn chu tuyệt đối trong văn hóa giao tiếp Nhật, đồng thời cho thấy tinh thần trách nhiệm cao của hệ thống bưu chính Nhật Bản.

Với du khách trải nghiệm du lịch Nhật Bản dịp Tết Nhật Bản, việc nhìn thấy người dân nô nức gửi – nhận Nengajo vào buổi sáng đầu tiên của năm mới là một hình ảnh văn hóa rất đẹp, thể hiện rõ tinh thần kết nối và tôn trọng trong xã hội Nhật Bản truyền thống.

Trò chơi & truyền thống đầu năm tại Nhật Bản

Trong những ngày Tết Nhật Bản, các trò chơi truyền thống không chỉ mang tính giải trí mà còn là phương tiện gắn kết gia đình và gìn giữ di sản văn hóa được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đây là những trò chơi quen thuộc với mọi gia đình Nhật, đặc biệt là trẻ em – những người luôn háo hức chờ đón niềm vui đầu năm.

Fukuwarai – trò chơi tiếng cười đầu năm

Fukuwarai, tạm gọi là trò "dán mắt – mũi – miệng" khi bị bịt mắt, là hoạt động mang lại tiếng cười nhiều nhất trong Tết Nhật Bản. Người chơi được bịt mắt và cố gắng đặt các bộ phận lên khuôn mặt giấy. Kết quả thường rất hài hước, và tiếng cười lan tỏa khắp căn nhà được xem là một điềm may, mở đầu năm mới với sự vui vẻ. Đối với du khách du lịch Nhật Bản, trải nghiệm Fukuwarai là cách thú vị để hòa mình vào không khí gia đình Nhật.

Hanetsuki – môn thể thao tao nhã dành cho thiếu nữ

Hanetsuki là trò đánh cầu truyền thống bằng vợt gỗ hagoita. Nét đặc biệt là người thua sẽ bị vẽ mực đen lên mặt, tạo ra không khí vui nhộn. Hagoita thường được trang trí rất đẹp, thể hiện sự tinh tế trong thủ công mỹ nghệ Nhật Bản. Vào dịp Tết, nhiều nơi còn tổ chức chợ Hagoita, nơi du khách có thể mua những chiếc vợt được trang trí công phu như một món quà lưu niệm.

Takoage – thả diều cầu may đầu năm

Takoage là phong tục thả diều lâu đời, tượng trưng cho việc thả đi điều xấu và đón nhận vận may. Những cánh diều được trang trí bằng hình samurai, cá chép hay mặt nạ truyền thống bay cao trên bầu trời lạnh đầu năm tạo nên khung cảnh rất đặc trưng của mùa Tết Nhật. Nhiều gia đình Nhật coi hoạt động này là cách để trẻ em học tinh thần kiên trì và sự khéo léo.

Karuta – trò chơi tri thức và tốc độ

Karuta là trò chơi thẻ bài đòi hỏi phản xạ nhanh và trí nhớ tốt. Trong dịp Tết Nhật Bản, người Nhật thường chơi thể loại Uta-garuta, nơi người đọc một bài thơ và người chơi phải nhanh chóng tìm đúng thẻ tương ứng. Karuta giúp trẻ em rèn trí nhớ và học văn thơ cổ, đồng thời là cách để người lớn gợi lại truyền thống văn học Nhật Bản. Đối với du khách thích khám phá chiều sâu văn hóa, Karuta là trò chơi mang tính giáo dục cao.